Zeven jaar geleden was Ernst Pansier in dagbehandeling bij het centrum voor persoonlijkheidsstoornissen van Mediant. Nu werkt hij daar als ervaringswerker. Zijn voormalige behandelaars zijn collega’s geworden. Ik sprak hem samen met collega Mariette van Tuyll, de psychotherapeut die hem destijds over de streep trok om in behandeling te gaan.
Auteur: Nienke van Sambeek
Om ervaringswerker te worden moet je eerst cliënt worden. Een carrièrestap waar je niet bepaald vrijwillig voor kiest, maar die je wel veel leert over kwetsbaarheid en herstel. Ervaringskennis die goed van pas komt in het verbeteren van de zorg voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Ernst Pansier had al een bijzondere interesse in psychologie vóór hij zelf in de hulpverlening terecht kwam. Maar toen hij moest kiezen tussen een studie psychologie of de kunstacademie, werd het dat laatste. Zijn eigen herstelproces bracht hem terug bij zijn oorspronkelijke interesse. Hij kreeg bij Mediant de mogelijkheid om de opleiding tot ervaringswerker[1] te doen. Een kans die hij met beide handen aangreep.
Pioniers
Het werken met ervaringsdeskundigheid is bij Mediant geen nieuw verschijnsel. Al sinds 2006 worden ervaringsdeskundigen ingezet. Mariette herinnert zich nog dat ze voor het eerst een ervaringswerker in haar team kreeg. Dat riep in eerste instantie veel vragen op in het team. Van existentiële vragen als: “Wat is mijn vak dan nog, als cliënten elkaar gaan helpen?” tot praktische zaken, zoals “Mogen we dan wel over de cliënt praten in aanwezigheid van de ervaringswerker?” Mariette: ‘Het was echt nog zoeken in het begin en we hadden veel vragen. We zagen het nog niet echt voor ons. Je kan ook niet voorgeschreven krijgen hoe je ervaringsdeskundigheid goed moet inzetten, dat ontwikkel je in samenwerking met elkaar.’
Inmiddels is ervaringsdeskundigheid bij Mediant meer vervlochten geraakt met de reguliere zorg. Ernst: ‘Mediant heeft de visie dat ervaringsdeskundigheid echt een extra kennisbron is die je in het werk meeneemt, dus niet alleen iets voor ernaast. Daar hebben we wel een voorsprong in.’ Toen Ernst anderhalf jaar geleden in zijn team begon voelde hij zich direct welkom. Van beide kanten was er de bereidheid om ervoor te gaan. Ernst: ‘Ik heb ook wel direct duidelijk gemaakt dat ik er niet voor niets ben, en dat ik voor dit werk ben opgeleid. Mijn houding was: ik heb iets toe te voegen, dat weet ik, en dat ga ik laten zien.’
Meerwaarde
Wat is dat nu precies, wat een ervaringsdeskundige kan toevoegen? Ernst: ‘Ik denk dat het op de eerste plaats wel draait om hoop geven. Mensen komen hier voor het eerst binnen, dat is op zich al een enorme stap. En die mensen krijgen een label waar nog heel veel stigma omheen zit. Dan kunnen ze direct met mij of een collega-ervaringswerker in gesprek. En dan kunnen we zeggen: “Joh, je bent gewoon mens. Weet je, ik heb hier ook gezeten, en het maakt echt verschil.”’
Mariette: ‘Het gewicht van die woorden “ik heb hier ook gezeten”! Je hebt dan echt al tien stappen gewonnen. Je zegt niet alleen iets, maar je bent het ook. Jij bent degene die er ook is geweest. Je hoeft geen geloofwaardigheid te verdienen. Ik kan in de groep soms inhoudelijk precies dezelfde dingen zeggen tegen mensen als jij, maar als jij het zegt weten ze gewoon dat het zo is.’
Ernst: ‘Ja, dat is ook een beetje de brugfunctie die we kunnen hebben. Zeker aan het begin van de behandeling. Doordat wij vanuit ervaring spreken, krijgen we meer vertrouwen. Het gaat ook om gezien worden. Mensen komen hier als het echt niet goed met ze gaat en wij kunnen daar heel goed even naast gaan staan. Alleen al dat stukje gezien worden, maakt mensen veel ontvankelijker om te gaan leren. Verder zijn we zijn eigenlijk ook steeds bezig om mensen uit hun cliëntrol te halen. We willen niet dat mensen in die rol blijven van “jij hebt ervoor gestudeerd en ik weet niks”. De boodschap die wij geven is: “Je bent gewoon een mens, met mooie eigenschappen en mindere eigenschappen, die is vastgelopen. Je bent mens, geen cliënt. En jij bent al tot hier gekomen, je hebt al het lef gehad je aan te melden en hier naar binnen te komen en met jezelf aan de slag te gaan. Hoeveel kracht moet je al hebben om dat te doen?” Vervolgens ga je kijken hoe iemand zijn herstel wil gaan vormgeven.’
Herstel
Naast het motiveren en “klaarstomen” van mensen voor behandeling richt Ernst zich in de dagbehandeling ook op het leven na de behandeling. Hij geeft daar zijn eigen therapieblok Herstel. Dat gaat in op wat er bij herstel komt kijken: wat doet het met je? Wat is de betekenis ervan? En mensen willen ook weten, wat als ik straks klaar ben hier? Nou, dan kan ik ze vertellen dat wat ze hier nu doen in therapie, later nog door kan werken, en hoe je dat vorm kan geven.’
Mariette: ’Jij bent niet alleen de brug naar binnen, maar ook de brug naar buiten. Want herstel gaat natuurlijk eigenlijk over hoe je als mens weer verder gaat met al die problemen. Ik vind dat jullie (ervaringswerkers, red.) veel meer aandacht hebben voor het leven buiten de psychotherapie. Hoe dat leven weer te verbreden? Wij psychotherapeuten zijn vaak heel klein bezig. Maar herstel gaat ook over hoe gaat mijn cliënt buiten mijn kamer verder? Niet alleen: is hij in mijn spreekkamer lekker bezig?’
Ernst: ‘Ja het gaat er echt over hoe ga je met dit rugzakje verder. Daar doen we heel veel in, in het herstel denken. Dat herstel gaat over een waardevol en betekenisvol leven opbouwen met je geschiedenis en pijn.’
Een vak apart?
Gevraagd naar wat ze van elkaar leren, vertelt Mariette: ‘Ernst heeft echt een ander vak, ik neem dat niet over. Ik kan het ook niet zo. Wij leren te werken zonder persoonlijke ervaringen in te brengen. Ik heb wel geleerd dat het heel dichtbij staan, de afweer van mensen heel erg verlaagd. Ik merk dat als je met een ervaringsdeskundige werkt, die afweer heel snel vloeibaar wordt. Als psychotherapeut kun je heel erg je best doen, maar er niet doorheen komen. Door te praten met een ervaringswerker lukt het me ook veel beter om me in te leven in de gekkigheid waar ik soms ook een beetje verzet tegen heb. Zij kunnen dan zeggen: “Maar dat had ik ook, dat hoort erbij !” Je krijgt toch nog meer begrip voor de cliënt, en voor de hele onzekere positie die diegene heeft.’
Ernst: ‘Ik laat me ook dingen leren door collega’s in wat er gebeurt in het hele behandelproces, en een stukje theorie daarachter. Want ik heb wel ervaringskennis, maar dat is ook maar een bron. Die andere bron heeft daarnaast voor mij ook heel veel toegevoegd. Het leren de hele tijd van bovenaf te kijken naar wat er gebeurt – zoals therapeuten doen – maakt ook dat je dingen beter ziet.
Verder geloof ik niet dat betekenisgeving, ervaringskennis en evidence based werken echt gescheiden werelden zijn, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Ik heb wel eens het voorbeeld van een schilderij gebruikt. Je kunt zien hoe het gemaakt is, je hebt wetenschappelijk vastgelegd wat het kleurgebruik en de verhoudingen zijn enzovoort. En voor een restauratie is die kennis heel waardevol. Maar op het moment dat jij ervoor staat, gaat het meteen over: “Wat is de betekenis ervan? Wat doet het met mij?” Daar is niks wetenschappelijks aan. Toch zijn beide perspectieven waardevol. Het hoeft elkaar niet te bijten. Een schilderij moet gewoon gezien worden.’
[1]Bij Mediant wordt er onderscheid gemaakt tussen ervaringsdeskundigen en ervaringswerkers. Ervaringswerker is de functiebenaming van de opgeleide, professionele (betaalde) ervaringsdeskundige in het multidisciplinaire team binnen Mediant.
